het systeem

Nog iets van die ochtend. De heel sterke gewaarwording, dat ik, om al het leed en onrecht dat er gebeurt, toch de mensen niet kan haten. En dat al het ontzettende en gruwelijke, dat er gebeurt, niet iets geheimzinnig dreigends en vers is buiten ons; maar dat het heel dicht bij ons is, in ons, uit ons mensen voortkomende. En me daardoor al veel vertrouwder en niet zo angstaanjagend. Het angstaanjagende is, dat systemen boven mensen uitgroeien en mensen in een satanische greep houden, ontwerpers zowel als slachtoffers van dat systeem, zoals grote gebouwen en torens, door mensen met eigen handen gebouwd, op een gegeven moment boven ons uitrijzen, ons beheersen en over ons kunnen instorten en ons bedelven.

We kwamen in een keurig verwarmde ruimte en werden door zeer correcte heren met allerlei insignes op zeer correcte wijze ontvangen, en wij zelf waren ook zeer correct. We tekenden met beleefd gebaar de papieren, ons beleefd toegeschoven, die eventueel ons eigen doodvonnis zullen zijn.
We zeggen: die kerels daar, die lenen zich er toch maar voor, ook al zijn ze het er allen niet mee eens, doodvonnissen te tekenen. Maar wij, wij lenen ons er ook voor onze eigen vonnissen te tekenen met een vriendelijk gezicht. En dat gevoel had ik heel sterk die ochtend: men kan de haat niet op enkele mensen afreageren, niemand heeft schuld, een systeem functioneert over onze hoofden heen, een dreigend opgetrokken gebouw, dat boven ons in kan storten, zowel over ondervragers als ondervraagden.

Etty Hillesum