19-2-42 oorlog binnenin

Een kort onverwachts gesprek met Jan Bool door de koude, smalle Langebrugsteeg en bij de tramhalte. Wat is dat toch in de mens om anderen kapot te willen maken? Vroeg Jan verbitterd. Ik zeg: De mensen, ja de mensen, maar bedenk dat je daar zelf ook onder valt. En dat wilde hij onverwachts zomaar toegeven, de bokkige, norse Jan. En die rottigheid van de anderen zit in ons ook, preekte ik door. En ik zie geen andere oplossing, ik zie werkelijk geen andere oplossing dan in je eigen centrum in te keren en daar uit te roeien al die rotheid. Ik geloof er niet meer aan dat we in de buitenwereld iets verbeteren kunnen, wat we niet eerst in onszelf moeten verbeteren. En dat lijkt me de enige les van deze oorlog. Dat we geleerd hebben dat we het alleen in onszelf moeten zoeken en nergens anders. En Jan, die het zomaar met me eens was, toegankelijk en vragend en niet met keiharde sociale theorieën zoals vroeger.
En die zei: Het is ook zo goedkoop, die wraakgevoelens naar buiten. Alleen maar toeleven naar dat ene moment van wraak. Daar moeten we het toch ook niet van hebben.

We stonden daar in de kou te wachten op de tram, Jan met zijn grote paarse winterhanden en met kiespijn. En het waren toch geen theorieen, die we verkondigden. Onze professoren zitten gevangen, er was weer eens een vriend van Jan kapot gemaakt en er is nog te veel om op te noemen en we zeiden tegen elkaar: het is zo goedkoop die wraakgevoelens.

Etty Hillesum